Canalblog
Editer l'article Suivre ce blog Administration + Créer mon blog
Publicité
uropi
uropi
  • Uropi is an International Auxiliary language created by Joel Landais. It is a synthesis of all the common points that can be found in Indo-European languages. Its main characteristics are simplicity, internationality and transparency
  • Accueil du blog
  • Créer un blog avec CanalBlog
Publicité
uropi
Derniers commentaires
Newsletter
14 janvier 2019

Uropi: De Latini erdad - L'héritage latin - The Latin heritage

★ ★ ★

* Uropi Nove 117 * Uropi Nove 117 * Uropi Nove 117 *

★ ★ ★

capit4

★ ★ ★

De Latini erdad

★ ★ ★

Latini se u veti Indeuropan linga, potenan ki Umbri id Oski a de Italiki grup.
Odvenim Latini sì voken in u miki aria aròn Roma nomen Latium (Vz de map); ner ja, in u mol grenes regiòn, un vokì u ne-Indeuropan linga: Etruski. Pos ki de Roman kovalde ude de Republik id de Imperia, Latini vidì voken in tal Italia, pos in tal de Roman Imperia. Latini agenì de Romaniki o neo-Latini lingas we vid voken odia, da se Itali, Espàni, Portugi, Franci, Rumàni, Katalàni, Oksitàni, Korsi, Sardi… i.s.p.

Poje lingas avì osmòl influjad su alten Europan lingas te Latini, mojse maj te Greci, Sanskriti* in India id Ostia, o Persi in Midostia. Prim par Latini sì de linga de Roman Imperiu we spanì su tal Westi id Sudi Europa, in Midostia id su obe bere Midimari. Dujim par je vidì de linga de Westi kerkis, trawàn Greci sì de linga de Ortodoksi kerkis. Tra Midi Eve, Regenad, de klasiki periòd id tis de fend 19i suntjari, Latini sì os de linga medikoris id alten siensistis, id pardà annumari siensi vorde vidì formen uzan Latini id Greci.

U statistik su de pri 200 vorde un Uropi teksti dik no te 35,5% od la se odveni od Latini (+ 6,5% od Romaniki lingas, da se 41%) gon 24% odveni od Germàni id 11% od Slavi lingas (10% ven od IE rode komùn a TALE lingas, 8% se odveni od Greci, 2% od Balti id 4% se purim Uropi vorde).
In fakt di grenes vezid Latini se deben a intranasioni vorde wim kultùr, cemènt, identid, mastor, unizo, stat, civil, merkad, universitad, kreato, generad, revolusiòn, studan, uniòn, stranior, ruakto, resurse, konstitusiòn, referendum, dokumènt, skrivo, human, fest, kontinènt… we koruvòk a 12% od de vorde, gon 4,5% po intranasioni Greci vorde. Is un nem ap da intranasioni vorde, de Latini posuntad fal be 23,5%, wa se koegli a de 24% Germàni vordis.

Da majsan intranasioni vorde esìst os in Germàni id Slavi lingas, ba lu vidì solem konten wim Latini vorde.
Po samp in Doski: Kultur, Zement, Zivil, Kontinent, Dokument, Fest, Generation, Union, Identität, Meister, Markt, human, schreiben, Revolution, Staat, Referendum, Reaktion, Student, Universität
id in Rusi: культура, цемент, идентичность, мастер, штат, университет, генерация, революция, студент, реакция, ресурсы, конституция, референдум, документ, гуманный, континент… « kul’tura, tsement, identitcnost’, master, ctat, universitiet, generatsia, revoliutsia, studient, reaktsia, resursy, konstitutsia, referendum, dokumient, gumannyj, kontinient… »

Un find la os in alten Germàni, Slavi lingas, in Balti lingas id Albàni…id oʒe in Fino-Ugri lingas wim Esti, Fini, id Hungàri. Is un ajùt da 12% a Germàni o Slavi vorde, un av 36% po Germàni id 23% po Slavi.

* Po samp in Indonesi dua < skr dvā = U: du, kamar < skr  kamarā = kamar, kepala < skr kapālam (kib krani) = keb, madu < skr mádhu = miel, nama < skr nāma = nom, antara < skr antár = intra, raja < skr rājan = raj, tembakau < Hin. tambākū = tabàk…)

★ ★ ★

Iron_Age_Italy_1

De Italiki lingas

★ ★ ★

Ba de Latini erdad se ne limiten a vorde: eki gramatiki trate vidì os inlesten od Latini.

Disklinade

*****  
Wim Proto-Indeuropan id veti Indeuropan lingas, Latini avì u kopolen sistèm disklinadis ki pin diklinade, jak od wen avì ses kaze: nominatìv, vokatìv, akuzatìv, genitìv, datìv, ablatìv.
Uropi, wim mole moderni Indeuropan lingas av deten ap ki disklinade, pur je av garen u genitìv* wim Skandinavi lingas, Engli id Novial. Parkà ? Par je se mol uzi po formo adjetìve od nome: noc -> noci, id po struo koseten vorde: luniluc, lucitòr, soliflòr, maristèl

GENITÌV id PLURÀL NOMIS in Uropi

Nome fenden ki kozone:
Pol > pl. pole              genitìv:     poli > pl. polis

Nome in -a
Mata > pl. matas        genitìv:    matu > pl. matus

Od de pri disklinad Latini, Uropi av inlesten:
de fendade -a, -as: L. rosa > rosas (aku. plur): dota > pl.  dotas
De nominatìv pluràl: rosae dav de Uropi pluràlin -e: roz > pl. roze
Po samp: Vidit puellas = he vizì de ʒikas. Ae sunt rosae = lu se roze

Od de duj disklinad:
> de genitìv in -i: L. puer > pueri = kid > kidi…o U. pol > poli; L. ager > agri (pold) …U. pater > patri
Po samp: Vox populi, Vox dei = Voc polki, voc doji.
> de datìv singular in -o: agro, templo, deo…> U. datìv personi pronomis: mo, to, ho
> de datìv/ablatìv pluràl in -is de pri id duj disklinadis: dominis, templis, deis, rosis…> U. genitìv pluràl in -is: domis, templis, dojis, rozis

* Uropi av os garen un akuzatìv id datìv po personi pronome: ma, ta, ha… mo, to, ho

★ ★ ★

imRom_copie

De Roman Imperia

★ ★ ★

Od de trij disklinad:
> genitìv singular in -is: consulis, fulguris, maris…> U. genitìv pluràl in -is: konsulis, flizis, maris
Po samp: Palatium consulis (sg) … de palàz konsulis (pl.)


> datìv/ablatìv pluràl in -ibus: maribus, domibus, rebus…> U. genitìv pluràl in -us: matus, dotus, sestus

Od de kweri disklinad:
> genitìv singular in -us: exercitus, cornus, domus… U. genitìv pluràl in -us: kinus, teatrus, kokius
Po samp: Domus servi (de sklave domi)… servane de kokius
> ablatìv singular in -u; exercitu, cornu…U. genitìv singular* in -u: kinu, teatru, kokiu

* Ba de genitìv in -u vid cevim inlesten od Greci -ou: tou trainou, tou anthrôpou = de treni,  de humani

Verbe

*****  
De Uropi infinitìve se somi o mol semli a de pri persòn Latini verbis in prosàn.

Po samp L. celo (= i cel) > U. celo, L. coquo, credo, culpo, doleo, duco, fero, fluo, levo, luceo (cijo), nego, preco, rego, retineo, scribo, spero, sto, studeo, tego (krovo), teneo, trado, traho, turbo, volo, vendo, voco (calo)…

U.  koko, kredo, akulpo, dolo, duto, pero, flujo, livo, luco, nego, prejo, rego, ruteno, skrivo, spero, sto, studo, tego, teno, tradavo, trajo, trubo, volo, voko

Somim Uropi pasene se somi o mol semli a de pri persòn Latini perfetis.
Po samp: L. cepi = i cepì, L. accepi, clausi, invidi, movi, oppresi, pressi, prospexi, provisi, recepi, sedi, veni …U. acepì, kluzì, invidì, muvì, obpresì, presì, prospekì, forvizì, rucepì, sedì, venì

★ ★ ★

templit

★ ★ ★

Ekvos nu av obe forme:
Po samp: L. edo/edi, lavo/lavi, verto/verti… U. jedo/jedì, lavo/lavì, virto/virtì

Ekvos de Uropi verb se bazen su de Latini supin o pasen particìp.
Po samp: L. ductus (duten) > U. duto, itus (iten) > ito, peritus (periten) > perito, usus (uzen) > uzo, visus (vizen) > vizo, victus (vikten) > vikto…  
Un find da os molvos in Novial pa Jespersen: L. adtractum > N. atrakte (atrajo), convictum > konvikte (kovikto), dictum > dikte (dezo), lectum > lekte (liso), protectum > protekte (protego), scriptum > skripte (skrivo)…

Adverbe

*****  
In Uropi mole adverbe fend in -im, -em id mol maj rarim in -am o -um (foram, num dium…), wim in Latini wo adverbe fend molvos in -im o -um.
Po samp, partim id privatim se obe Latini id Uropi.

Alten adverbe:
Latini: celatim, directim, dubitatim, gradatim, mixtim, nominatim, particulatim, strictim, tactim, variatim
= Uropi: celim, direktim, dubim, gradim, micim, nomim, partikulim, stritim, togim, varim

Latini: diatim (od dia a dia), discretim (apcizim), districtim, festinatim, figuratim, fortunatim, gregatim
Uropi: dialim, diskretim, strigim, hastim, figurim, felicim, herdim

Latini: gravatim, guttatim, inculpatim, inordinatim, junctim, raptim, regionatim, regulatim (slogan de regel)…
Uropi: warim, gopim, ankulpim, disordim, jutim, racim, regionim, regulim

Latini: secretim, solutim, variatim, interim, sparsim
Uropi:  sekretim, luzim, varim, intratemim, sprajim

Latini adverbe in -um id alten adverbe
Latini: longum, falsum, invanum, laetum, insanum, blandum, circum, immensum, horrendum, inversum,

Uropi: longim, falsim, vanim, glajim, ansinim, carmim, kirkim, anmezim, hororim, ruvirtim

★ ★ ★

bzMuz1-bel9

★ ★ ★

Latini: nunc, naturaliter, neutiquam, pavidum, perfidum, praemodum, primum, quodammodo, retrorsum …  Uropi: num, naturim, newim, frajim, perfedim, uvemezim, prim, ekimodim, ruvadim

Latini: solum, recens, sat, sic, simitur, subdiu, tremulum, turbidum, ultimum, utcumque, uniusmodi
Uropi: solem, novem, sat, sim, somtemim, dium, tremim, trubim, posnim, eniwim, unimodim

Alten adverbe id vorde
hodie = odia, heri = jesta, cras = domòr, mox = beprù, semper = talvos, paulum = u poj, magis = maj, multum = mol, satis = sat, solus = solen, unus = un, tots = tal, nullus = nun, nemo = nekun nihil = nit, quisquam = ekun, quidquam = ekwa, ullus = ek, ex nihilo = od nit, idem = de som, ipse = sia som, ita est = sim je se, tempus est = je s’ tem, Pater ipse = de pater som, = i cek la som

Pragivorde
Quando ? kan ? quam ? = Kim ? Kamòl ?
Ubi ? Quo ? = Ko ? Unde ? = Od ko ?, Qua ? = Tra ko ? Uter, utra, utrum ? = kel ?

Keste id fraze
Est vero ? = Se je veri ? Ubi es ? = Ko s’tu ? Quo is ? Ko it tu ? Unde redis ? Od ko ruvèn tu ? Iter facis ? = Tra ko it tu ?
Nonne amicus meus est ? Se he ne mi fram ?
Quis adest ? = Ke s’je ? Quid agis ? Ka det tu ? Qui vir venit ? Ka man venì ? Quid edis ? Ka jed tu ?
Qui, quae, quod ! = Ka ! Quid vis ? Ka vol tu ? Duo amici tibi sunt, Uter veniet ? = Tu av du frame, kel ve veno ?
Quam multi regiones ! Kamole regione !

Nihil mali suspicor = suspeko nit mali, aliquem suspicor = suspeko ekun, tango aliquem digitulo = togo ekun digim, tendo manus ad aliquem = tenso mand a ekun, longis temporibus ante = longim for, tangilis = togli, cum amico cenabam = i sì vespjedan ki u fram, ea templa sunt pulchra = di temple se bel
Pueri non beati sunt = De kide s’ne felic, Vidiste eum ? = vizì tu ha ?
Num insanis ? = Se tu mati ? ad noctem = do noc, eidem dei = de som doje,
easdem res amavi quas tu = i gusì de som zoce te tu, ante meridiem = for midià
venit in urbem = he ven a pol, ambulo in horto = i pasìt in de gardin
Id quod feci = wa i detì, eas rosas cepi quas mihi dedisti = i nemì (cepì) de roze wen tu davì mo
Scio vitam esse breve = i zav te ʒiv se kurti, Si possis venire, beatus sim = Is tu mozev veno, i sev felic

★ ★ ★

viapia1

Via Appia, Roma

★ ★ ★

L’héritage latin

★ ★ ★

Le latin est une langue indo-européenne ancienne, appartenant, avec l’osque et l’ombrien, au groupe italique. A l’origine, il était parlé dans une zone plutôt restreinte autour de Rome appelée Latium (voir carte), à proximité d’une région beaucoup plus vaste où l’on parlait une langue non indo-européenne: l’étrusque.
A la suite des conquêtes romaines sous la République, puis l’Empire, le latin se répand dans toute l’Italie, puis dans tout le monde romain. Il a donné naissance aux langues romanes ou néo-latines que l’on parle aujourd’hui: italien, espagnol, portugais, français, roumain, catalan, occitan, corse, sarde…etc.

Peu de langues ont eu autant d’influence que le latin en Europe et même dans le monde, davantage peut être que le grec, le sanskrit* en Inde et en Asie, ou le perse au Moyen Orient. Tout d’abord parce que le latin était la langue de l’Empire qui s’étendait sur toute l’Europe méridionale et occidentale, le Moyen Orient et les deux rives de la Méditerranée. Ensuite parce qu’il est devenu la langue des églises d’occident, le grec étant celle de l’église orthodoxe. Du Moyen Age à la Renaissance, de la période classique jusqu’au 19e siècle, le latin a également été la langue des médecins et autres savants, d’où les innombrables termes scientifiques tirés du latin et du grec.

Une statistique portant sur les 200 premiers mots d’un texte Uropi montre que 35,5% d’entre eux sont d’origine latine (auxquels on peut rajouter 6,5% de termes romans, soit 41%) contre 24% de mots d’origine germanique et 11% d’origine slave; (10% correspondent à des racines indo-européennes communes à toutes les langues, 8% sont d’origine grecque, 2% balte, et 4% sont des mots purement Uropi).

En réalité, cette primauté du latin s’explique par le nombre important de termes internationaux tels que: kultùr, cemènt, identid, mastor, unizo, stat, civil, merkad, universitad, kreato, generad, revolusiòn, studan, uniòn, stranior, ruakto, resurse, konstitusiòn, referendum, dokumènt, skrivo, human, fest, kontinènt… qui correspondent à 12% du total, contre 4,5% de mots internationaux d’origine grecque. Si on enlève ces 12%, le pourcentage de mots latins tombe à 23,5%, ce qui est comparable aux 24% du germanique.

La plupart de ces termes internationaux existent aussi dans les langues germaniques et slaves, mais ils ont été comptabilisés ici uniquement comme étant latins.
Par exemple, en allemand, nous avons: Kultur, Zement, Zivil, Kontinent, Dokument, Fest, Generation, Union, Identität, Meister, Markt, human, schreiben, Revolution, Staat, Referendum, Reaktion, Student, Universität

et en russe: культура, цемент, идентичность, мастер, штат, университет, генерация, революция, студент, реакция, ресурсы, конституция, референдум, документ, гуманный, континент… « koul’toura, tsément, identitchnost’, master, chtat, universitiet, guénératsia, révoliutsia, stoudient, réaktsia, résoursy, konstitoutsia, referendum, dokumient, goumannyï, kontinient… »
On les retrouve aussi dans les autres langues germaniques et slaves, dans les langues baltes, en albanais… et même dans les langues finno-ougriennes comme l’estonien, le finlandais et le hongrois. Si on ajoute ces mots internationaux aux pourcentages germaniques et slaves, on obtient alors 36% et 23%…

* Par exemple en indonésien dua < skr dvā = 2, kamar < skr  kamarā = chambre, kepala < skr kapālam (sommet du crâne) = tête, madu < skr mádhu = miel, nama < skr nāma = nom, antara < skr antár = entre, raja < skr rājan = roi, tembakau < Hin. tambākū = tabac…)

★ ★ ★

forimper1

★ ★ ★

Cependant, l’héritage latin en Uropi ne se limite pas au lexique; certaines formes grammaticales sont aussi empruntées au latin.

Déclinaisons

*****  
Comme le proto-indo européen et les langues i-e anciennes, le latin avait un système complet de cinq déclinaisons avec 6 cas chacune: nominatif, vocatif, accusatif, génitif, datif, ablatif.
L’Uropi, comme de nombreuses langues indo-européennes modernes, s’est débarrassé des déclinaisons, ne conservant qu’un seul cas: le génitif*, à l’instar des langues scandinaves, de l’anglais et du Novial. Pourquoi ? Parce que le génitif s’avère très utile pour former des adjectifs à partir des noms: noc (nuit) -> noci (= de nuit, nocturne) et pour construire des mots composés: luniluc, lucitòr, soliflòr, maristèl… (clair de lune, phare (tour de lumière), tournesol (fleur-soleil), étoile de mer…)

GENITIF et PLURIEL des NOMS en Uropi

Noms terminés par une consonne:
Pol (ville)         > pl. pole (villes)           génitif:     poli (de ville)       > pl. polis (des villes)

Noms en -a
Mata (mère)     > pl. matas (mères)        génitif:     matu (de mère)    > pl. matus (des mères)

A la première déclinaison latine, l’Uropi a emprunté:
les terminaisons -a, -as: L. rosa > rosas (accu. plur = rose, roses): Uropi: dota > pl.  dotas (fille, filles)
Le nominatif pluriel: rosae donne le pluriel Uropi en -e: roz > pl. roze (rose, roses)
Par exemple: Vidit puellas = he vizì de ʒikas (il a vu les filles). Ae sunt rosae = lu se roze (ce sont des roses)

A la deuxième déclinaison:
- le génitif en -i: L. puer > pueri (enfant, d’enfant)…> U. pol (ville) poli (de ville), L. ager > agri (champ, de champ) … U. pater > patri (père, de père)
Par exemple: Vox populi, Vox dei = Voc polki, voc doji (Voix du peuple, voix de dieu)
- le datif singulier en -o: agro, templo, deo…> U. datif des pronoms personnels: mo, to, ho…(à moi, à toi, à lui…)

L’Uropi conserve également un accusatif et un datif pour les pronoms personnels: ma, ta, ha… mo, to, ho … = me, te, le… à moi, à toi, (à) lui…

Partager cet article

Vous aimez ?
0 vote
Publicité
Publicité
Commentaires
Publicité